Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy - Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego
Polskie Towarzystwo Afrykanistyczne
oraz
Katedra Języków i Kultur Afryki UW
zapraszają na
debatę w cyklu „Afryka na Koszykowej”
Deheroizacja bohaterów narodowych Afryki. Dyskusja wokół trylogii Mii Couto "Władca piachu"
26.03.2025 r. (środa) , godz. 18.00
sala konferencyjna w Gmachu im. St. Kierbedziów w siedzibie Biblioteki (ul Koszykowa 26/28)
W bieżącym miesiącu na półkach polskich księgarń pojawiła się powieść Kobiety z popiołu (przeł. z jęz. portugalskiego Michał Lipszyc, ArtRage, 2025) autorstwa mozambijskiego pisarza Mii Couto. Powieść stanowi „księgę pierwszą” trylogii zatytułowanej Władca piachu (org. port. As Areias do Imperador, 2015-2017), której kanwą jest wielowątkowa opowieść osadzona w realiach schyłku Imperium Gazy, państwa afrykańskiego na południu dzisiejszego Mozambiku powstałego (1824-1895) w wyniku podboju tych ziem ze strony ludów Nguni (okres zwany Mfekane) i pomimo równocześnie postępującej w regionie kolonizacji portugalskiej i brytyjskiej. Ostatnim władcą Gazy był, owiany mroczną legendą, dyktator Ngungunyane. Został pokonany i pojmany przez Portugalczyków dopiero w 1895 r. i wywieziony przez nich na Azory, gdzie zmarł w 1906 r.
Postać afrykańskiego wodza, który przez długie lata walczył przeciwko Portugalczykom, stała się doskonałym materiałem do budowania wizerunku prototypu bohatera narodowego Mozambiku po proklamacji przez ten kraj niepodległości w 1975 r. Postać Ngungunyane uległa ideologicznemu zawłaszczeniu przez rządzących nowopowstałą Ludową Republiką Mozambiku, których legitymacją była także długa zbrojna i zakończona rozejmem walka z kolonialnym panowaniem Portugalii. Postawili oni przed sobą ambitny cel zintegrowania wieloetnicznego i wielojęzycznego społeczeństwa w ramach socjalistycznego państwa narodowego. Potrzebowano figury bohatera, który byłby w stanie symbolizować i jednoczyć kształtujący się naród. Lewicowa analiza dziejów dyktowała wprawdzie potępienie ”feudalnego wstecznictwa” dawnych prekolonialnych tradycyjnych struktur społecznych, ale dla Ngungunyane zrobiono wyjątek przemilczając niewygodne dla kształtowania tego mitu fakty historyczne, w tym osobowość tyrana. Postaramy się wyjaśnić dlaczego właśnie w roku 1985 sprowadzono z pompą prochy Imperatora do stolicy kraju skąd wywieziono go na hańbiącą banicję.
W toku debaty porozmawiamy o powodach potrzeby budowania w Afryce wizerunku bohaterów narodowych, zastanowimy się na czym polegała w Mozambiku ideologiczna mitotwórcza panteonizacja postaci Ngungunyane oraz przyjrzymy się, w jaki sposób i w jakim celu Mia Couto dekonstruuje mit bohatera narodowego, podążając śladami Ungulaniego Ba Ka Khosy, innego znakomitego pisarza mozambickiego tworzącego w języku portugalskim, który również „odbrązowił” już ostatniego władcę Gazy w powieści Ualalapi z 1987 r. O konieczności (?) deheroizacji bohaterów dyskutować będą:
Prof. dr hab. Michał Leśniewski (UW) – historyk, znawca historii Afryki Południowej, autor takich książek, jak, m.in. Zarys dziejów Afryki i Azji, 1869-2000. Historia konfliktów, Warszawa 2000, Wojna burska 1899-1902, Warszawa 2001, Miejsce Południowej Afryki w kształtowaniu koncepcji polityki imperialnej Wielkiej Brytanii 1899-1914, Warszawa 2001, Konflikty kolonialne i postkolonialne w Afryce i Azji 1869-2005, Warszawa 2006, Afrykanie, Afrykanerzy i Brytyjczycy. Studium wzajemnych relacji 1795-1854, Warszawa 2008, Klip River Affair of 1847, Poznań 2018, Wojna Burow z Zulusami 1837-1840. Epizod z dziejów Zululandu i Natalu w XIX wieku, Warszawa 2020, Jedność z różnorodności. Zbiór studiów nad różnymi aspektami dziejów Afryki, Warszawa 2022, czy najnowszej Między konfliktem a koegzystencją. Natal i Zululand w latach 1824-1856, Warszawa 2024.
Michał Lipszyc – wybitny tłumacz literatur portugalskojęzycznych i afrykańskich, iberysta, autor książek dla dzieci. Z języka portugalskiego przekładał m.in. utwory Fernanda Pessoi, Mii Couto (Lunatyczna kraina, Kraków: Karakter 2010), Valtera Hugo Mãe, Gonçalo M. Tavaresa, Daniela Jonasa i Ondjakiego. Laureat prestiżowych nagród dla tłumaczy. Jest autorem przekładu Władcy piachu, przygotowuje przekład pozostałych dwóch tomów tej trylogii.
dr hab. Wojciech Charchalis, prof. UAM – literaturoznawca i również wybitny tłumacz. Wykładowca w Instytucie Filologii Romańskiej UAM w Poznaniu, znawca literatur afrykańskich pisanych w języku portugalskim. Jest autorem książki Między luzotropikalizmem a luzofonią. Polityczne uwarunkowania przemian w literaturach afrykańskich języka portugalskiego (2017). Tłumaczy z języka portugalskiego (Fernando Pessoa, José Saramago, Clarice Lispector, António Lobo Antunes), hiszpańskiego (Javier Marías, Miguel Cervantes, Mario Vargas Llosa) i angielskiego.|
Wirtualnie i zdalnie przyłączy się sam Autor – Mia Couto, z którym wywiad udostępniony będzie na stronie www.koszykowa.pl w zakładce anonsu tej debaty.
Debatę poprowadzą: dr. hab Renata Díaz-Szmidt z UW oraz dr Eugeniusz Rzewuski.
Zapraszamy!
